Skip to main content
SpringerLink
Log in

Palliatieve zorg bij mensen met een dementie

  • Artikelen
  • Published:
Bijblijven

Samenvatting

Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard. Palliatieve zorg bij mensen met een dementie kent een aantal specifieke aspecten waarmee rekening moet worden gehouden. Recent is onder auspiciën van de European Association for Palliative Care (EAPC) een ‘white paper’ gepubliceerd met 57 aanbevelingen. In dit artikel wordt ingegaan op een aantal belangrijke aspecten van de palliatieve zorg bij mensen met een dementie, te weten het anticiperend beleid, belangrijke symptomen zoals het delirium, problemen met eten en drinken, pijn en pneumonie. Het artikel gaat ook in op ethisch gevoelige thema’s als palliatieve sedatie en euthanasie. Tot slot is een paragraaf over organisatie van zorg en consultatie opgenomen

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this article

Log in via an institution

Price excludes VAT (USA)
Tax calculation will be finalised during checkout.

Instant access to the full article PDF.

Institutional subscriptions

Literatuur

  1. Todd S, Barr S, Roberts M, Passmore AP. Survival in dementia and predictors of mortality: a review. Int J Geriatr Psychiatry 2013 Nov;28(11):1109-24.

    PubMed  Google Scholar 

  2. Koopmans RT, Ekkerink JL, Weel C van. Survival to late dementia in Dutch nursing home patients. J Am Geriatr Soc 2003 Feb;51(2):184-7.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  3. Sampson EL, Ritchie CW, Lai R, Raven PW, Blanchard MR. A systematic review of the scientific evidence for the efficacy of a palliative care approach in advanced dementia. Int Psychogeriatr 2005 Mar;17(1):31-40.

    Article  CAS  PubMed  Google Scholar 

  4. Mitchell SL, Teno JM, Kiely DK, Shaffer ML, Jones RN, Prigerson HG, et al. The clinical course of advanced dementia. N Engl J Med 2009 Oct 15;361(16):1529-38.

    Article  CAS  PubMed Central  PubMed  Google Scholar 

  5. Houttekier D, Cohen J, Bilsen J, Addington-Hall J, Onwuteaka-Philipsen BD, Deliens L. Place of death of older persons with dementia. A study in five European countries. J Am Geriatr Soc 2010 Apr;58(4):751-6.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  6. Hendriks SA, Smalbrugge M, Hertogh CM, Steen JT van der. Dying with dementia: symptoms, treatment, and quality of life in the last week of life. J Pain Symptom Managem 2013 Jul 31. PubMed PMID: 23916680. Epub 2013/08/07. Eng.

  7. Steen JT van der, Radbruch L, Hertogh CM, Boer ME de, Hughes JC, Larkin P, et al. White paper defining optimal palliative care in older people with dementia: A Delphi study and recommendations from the European Association for Palliative Care. Palliative medicine 2013 Jul 5. PubMed PMID: 23828874. Epub 2013/07/06. Eng.

  8. NVVA. Medische zorg met beleid. Utrecht, 1997.

  9. Handreiking: Tijdig praten over het overlijden. Utrecht, 2011 (geraadpleegd via www.knmg.artsennet.nl/publicaties).

  10. Soest-Poortvliet M van. Plannen van zorg in de laatste levensfase bij dementie. Amsterdam, 2013 (geraadpleegd via www.vumc.nl).

  11. Inouye SK, Westendorp RG, Saczynski JS. Delirium in elderly people. Lancet 2013 Aug 27. PubMed PMID: 23992774.

  12. Morandi A, McCurley J, Vasilevskis EE, Fick DM, Bellelli G, Lee P, et al. Tools to detect delirium superimposed on dementia: a systematic review. J Am Geriatr Soc 2012 Nov;60(11):2005-13.

    PubMed Central  PubMed  Google Scholar 

  13. Boettger S, Passik S, Breitbart W. Treatment characteristics of delirium superimposed on dementia. Int Psychogeriatr 2011 Dec;23(10):1671-6.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  14. Pasman HR, Onwuteaka-Philipsen BD, Ooms ME, Wigcheren PT van, Wal G van der, Ribbe MW. Forgoing artificial nutrition and hydration in nursing home patients with dementia: patients, decision making, and participants. Alzheimer Dis Assoc Disord 2004 Jul-Sep;18(3):154-62.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  15. Pasman HR, Onwuteaka-Philipsen BD, Kriegsman DM, Ooms ME, Ribbe MW, Wal G van der. Discomfort in nursing home patients with severe dementia in whom artificial nutrition and hydration is forgone. Arch Intern Med 2005 Aug 8-22;165(15):1729-35.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  16. Sampson EL, Candy B, Jones L. Enteral tube feeding for older people with advanced dementia. Cochrane Database Syst Rev 2009 (2):CD007209. PubMed PMID: 19370678. Epub 2009/04/17. eng.

  17. Achterberg WP, Gambassi G, Finne-Soveri H, Liperoti R, Noro A, Frijters DH, et al. Pain in European long-term care facilities: cross-national study in Finland, Italy and The Netherlands. Pain 2010 Jan;148(1):70-4.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  18. Zwakhalen SM, Hamers JP, Berger MP. Improving the clinical usefulness of a behavioural pain scale for older people with dementia. J Adv Nurs 2007;58:493-502.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  19. Warden V, Hurley AC, Volicer L. Development and psychometric evaluation of the Pain Assessment in Advanced Dementia (PAINAD) scale. J Am Med Dir Assoc 2003 Jan-Feb;4(1):9-15.

    Article  Google Scholar 

  20. Steen JT van der, Albers G, Licht-Strunk E, Muller MT, Ribbe MW. Een prognostische score voor patiënten met pneumonie en dementie. Tijdschr Verpleegh geneeskd 2009;34:66-9.

    Google Scholar 

  21. Steen JT van der. Prolonged life and increased symptoms vs prolonged dying and increased comfort after antibiotic treatment in patients with dementia and pneumonia. Arch Intern Med 2011 Jan 10;171(1):93-4; author reply 4.

    PubMed  Google Scholar 

  22. Szafara KL, Kruse RL, Mehr DR, Ribbe MW, Steen JT van der. Mortality following nursing home-acquired lower respiratory infection: LRI severity, antibiotic treatment, and water intake. J Am Med Dir Assoc 2012 May;13(4):376-83.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  23. Steen JT van der, Lane P, Kowall NW, Knol DL, Volicer L. Antibiotics and mortality in patients with lower respiratory infection and advanced dementia. J Am Med Dir Assoc 2012 Feb;13(2):156-61.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  24. Deijck RH van, Krijnsen PJ, Hasselaar JG, Verhagen SC, Vissers KC, Koopmans RT. The practice of continuous palliative sedation in elderly patients: a nationwide explorative study among Dutch nursing home physicians. J Am Geriatr Soc 2010 Sep;58(9):1671-8.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  25. Anquinet L, Rietjens JA, Vandervoort A, Steen JT van der, Vander Stichele R, Deliens L, et al. Continuous deep sedation until death in nursing home residents with dementia: a case series. J Am Geriatr Soc 2013 Sep 3. PubMed PMID: 24000974. Epub 2013/09/05. Eng.

  26. Hertogh CM, Boer ME de, Droes RM, Eefsting JA. Would we rather lose our life than lose our self? Lessons from the Dutch debate on euthanasia for patients with dementia. Am J Bioeth 2007 Apr;7(4):48-56.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  27. Boer ME de, Droes RM, Jonker C, Eefsting JA, Hertogh CM. Advance directives for euthanasia in dementia: do law-based opportunities lead to more euthanasia? Health Policy 2010 Dec;98(2-3):256-62.

  28. Boer ME de, Droes RM, Jonker C, Eefsting JA, Hertogh CM. Advance directives for euthanasia in dementia: how do they affect resident care in Dutch nursing homes? Experiences of physicians and relatives. J Am Geriatr Soc 2011 Jun;59(6):989-96.

    Article  PubMed  Google Scholar 

  29. The A-M, Pasman R, Onwuteaka-Philipsen B, Ribbe M, Wal G van der. Withholding the artificial administration of fluids and food from elderly patients with dementia: ethnographic study. BMJ 2002;325:1326-30.

    Google Scholar 

  30. Hertogh CM. The role of advance euthanasia directives as an aid to communication and shared decision-making in dementia. J Med Ethics 2009 Feb;35(2):100-3.

    Article  CAS  PubMed  Google Scholar 

Download references

Author information

Authors and Affiliations

  1. http://www.bsl.nl

    Raymond T.C.M. Koopmans,  Cees M.P.M. Hertogh &  Jenny T. van der Steen

Authors
  1. Raymond T.C.M. Koopmans
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  2. Cees M.P.M. Hertogh
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  3. Jenny T. van der Steen
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Additional information

specialist ouderengeneeskunde en hoogleraar ouderengeneeskunde, in het bijzonder de langdurige zorg

specialist ouderengeneeskunde en hoogleraar ouderengeneeskunde en ethiek van de zorg

senior onderzoeker en universitair hoofddocent

Rights and permissions

Reprints and permissions

About this article

Cite this article

Koopmans, R., Hertogh, C. & van der Steen, J. Palliatieve zorg bij mensen met een dementie. Bijblijven 30, 32–39 (2014). https://doi.org/10.1007/s12414-014-0005-x

Download citation

  • Published:

  • Issue Date:

  • DOI: https://doi.org/10.1007/s12414-014-0005-x

Search

Navigation