Dit jaar precies honderd jaar geleden begon de Eerste Wereldoorlog met de moord op kroonprins Franz Ferdinand in Sarajevo. Ondanks dat bijna heel Europa betrokken raakte bij een van de meest verschrikkelijke oorlogen uit de geschiedenis, bleef Nederland neutraal. We hadden er niets mee te maken. Maar hoe neutraal was Nederland eigenlijk? Kunstenaar Rob Scholte ontdekte in prenten gemaakt door Jan Sluijters een andere geschiedenis van Nederland in de Eerste Wereldoorlog. Gegrepen door de sterke beelden van Sluijters, verzamelde hij al zijn prenten. Deze 77 tekeningen zijn nu te zien in museum de Fundatie in Zwolle.
In 1914 ontstond weekblad ‘de Nieuwe Amsterdammer’ als afsplitsing van de Groene Amsterdammer, opgericht door de oud-hoofdredacteur Henri Wiessing. Het opiniërende weekblad drukte wekelijks een grote spotprent op de voorkant van de bijlage. Jan Sluijters werd in 1915 gevraagd om deze prent regelmatig voor het blad te gaan maken. De platen zijn geëngageerd, venijnig en gedurfd en lijken in geen enkel opzicht op de kleurrijke mondaine schilderijen waarmee Sluijters beroemd werd. Uitgevoerd in zwart-wit met slechts één steunkleur ontstaat een beeldtaal die pacifistisch en betrokken is van toon. We zien een Sluijters met een duidelijke politieke stem, kritisch op de Nederlandse regering die hij afschildert als tamme profiteurs.
Rob Scholte
De beroemde kunstenaar Rob Scholte kreeg in 2009 bij toeval een prent van Jan Sluijters cadeau. Hij raakte gefascineerd door de tekening en ontdekte dat Jan Sluijters in totaal 77 tekeningen voor de Nieuwe Amsterdammer had gemaakt. Gefascineerd door deze vergeten werken, besloot hij ze allemaal te verzamelen. De complete verzameling is nu chronologisch geordend te zien in de Fundatie. Het werk boeit omdat het een geweldig historisch beeld geeft van Nederland in Eerste Wereldoorlog, maar tegelijkertijd stuk voor stuk prachtige uitgevoerde tekeningen biedt.
Een paar jaar geleden organiseerde het Singer museum een overzichtstentoonstelling van het werk van Jan Sluijters. Sluijters werd gevierd als man van felle kleuren en moderne kunst. De oorlogsprenten werden niet getoond of genoemd in de tentoonstelling, de felle politieke Sluijters paste niet in het beeld. Netzomin passen ze in het beeld van de geschiedenis van Nederland. Want de tekeningen van Sluijters laten zien hoe de Nederlandse regering zorgt dat kritische ministers aftreden. Maar vooral wijzen ze er op hoe Nederland economisch enorm profiteert van de Eerste Wereldoorlog. Zo tekent hij na vier jaar oorlog een Nederlander in dure klering, met grote sigaar, champagne en grote ringen om zijn vingers. De Nederlandse oorlogprofiteur proost op nog een extra jaar oorlog!
Kritisch
De tekeningen van Sluijters zijn venijnig en ondanks dat ze kritisch zijn op alle strijdende partijen, hebben ze een anti-Duitse tendens. Het toont aan dat Sluijters duidelijk stelling durfte te nemen ondanks het verzoek van de Nederlandse regering om voorzichtig te zijn in de berichtgeving. Hiermee probeerde de Nederlandse regering de neutraliteit van ons land te garanderen. Toch zijn de tekeningen van Sluijters met name gestoeld op een pacifistische overtuiging. Hij heeft oog voor het verschrikkelijke menselijke leed dat de oorlog met zich meebracht.
Het is bijzonder dat Rob Scholte deze prenten alle 77 heeft weten te verzamelen en terecht dat de Fundatie deze werken heeft aangekocht. Het eerlijke verhaal over Sluijters en over de rol van Nederland hangt tot en met begin januari in het museum in Zwolle. De prettige chronologische ordenning en de rijkuitgevoerde catalogus geven een nieuw beeld van de gebeurtenissen tussen 1914 en 1918. Enige minpuntje is dat er helaas geen tekeningen te zien zijn van Piet van der Hem en Willy Sluiter die de overige 136 spotprenten uit de Nieuwe Amsterdammer voor hun rekening namen. Het zou mooi zijn geweest om het werk en de stijl van Sluijters te kunnen vergelijken met de andere tekenaars.
Niettemin is het een uniek tijdsdocument met ongekende expressie en engagement. We zien een onprettig beeld van Nederland, de economische oorlogsprofiteur en een onverwacht donkere stijl van Jan Sluijters. Tijd om na 100 jaar onze beelden bij te stellen!
Jan Sluijters – Oorlogsprenten
Museum de Fundatie, Zwolle
t/m 4 januari 2015
De prenten zijn antiquarisch gezien totaal oninteressant, gewoon in grote oplage gedrukte machinale drukwerkpaginas op goedkoop papier uit een alom verkrijgbare periodiek in die tijd en geen autonome grafiek. Deze ‘prenten’ zijn te koop voor een paar euro per stuk op rommelmarkten en in achteraf tweedehands boekhandeltjes, maar weten de kunst en cultuur ambtenaren van Museum de Fundatie veel. Ze menen als afgestudeeede kunsthistorici, arrogante academici, een bijzondere collectie in handen te hebben. Ongetwijfeld zullen ze te veel betaald hebben en de ‘wereldberoemde kunstenaar’ Rob Scholte, die exposeert in ruimte van de SBK heeft weer een zakcentje.
Ik zie wel eens op veilingen werk van Rob Scholte voorbij komen. Het werk van deze ‘wereldberoemde kunstenaar’is daar te koop voor rond de 100 tot 200 euro. Prijzen voor wereldberoemde werken? Laat me niet lachen.
Boeiend.
Ik was ook verbaasd toen ik een paar weken geleden over deze prenten las.
Een veelzijdig man; die Jan Sluyters.